Գործնական աշխատանք, 6-րդ դասարան

1. Նշիր այն բառը, որն հոմանիշ է փակագծերում տրված դարձվածքին.
   ա. մարզվել, զինվել, սպառնալ, տրորել (սուր ճոճել)
   բ. սսկվել, հագենալ, բավարավել, չարախոսել (բերանը ջուր առնել)
   գ. խրատել, մտապահել, նշանել, ականջին օղ դնել, (ականջին օղ անել)
   դ. վերացնել, սիրաշահել, վրդովվել, հագենալ, (սիրտը առնել)
   ե. եռանդագին, մոլեգնած, մարած, շիկացած, (կրակ կտրած)
   զ. անտեսել, պաշարել, կուտակել, հանգցնել, (ականջի ետևը գցել)
2. Բառաշարքում ընդգծիր պարզ բառերը:
   Կարգ, կատակ, անտեր, կապիկ, վազք, գարուն, տկար, կարիճ, քերիչ, գերան, բարձ, շարան, դիրք, պատճառ, արդուկ, շահույթ, հրաման, հատիկ, հյութ, հնչյուն,  կաղնուտ, ականջ, օրորոց, մրջյուն:
3.  Բառաշարքում ընդգծիր անհոդակապ բառերը, ինքդ լրացրու շարքը ևս 5 բառով:
   Ծանրակշիռ, բազմերանգ, կեսբերան, խաղակես, մարգարտաշար, նախօրոք, սեպագիր,  ընդառաջ, ջրամբար, նկարագիր, աներորդի, մարդամոտ, մայրցամաք, ոսպապուր,անխոս,անլուր,անբան,անկուշտ,աննամուս:

4. Բառաշարքում առանձնացրու հոմանիշ բայերի 6 զույգ: 
   Սփրթնել, ծաղրել, սարսափել, աղաչել, գունատվել, սաստկանալ, հեգնել, ուժեղանալ, իշխել, ահաբեկվել, աղերսել, տիրել:
5. Բառաշարքում առանձնացրու հոմանիշ ածականների 6 զույգ:
   Լուռումունջ, ազնիվ, մեծամիտ, չնաշխարհիկ, լռելյայն, քաջ, սրտացավ, անկեղծ, չքնաղ, գոռոզ, խիզախ, գթասիրտ:
6. Բառաշարքում առանձնացրու հոմանիշ գոյականների 6 զույգ:
   Վախ, դրացի,  մրրիկ, երկյուղ, երանգ, տրտմություն, փոթորիկ, կասկածանք, գույն, տարակուսանք, հարևան, թախիծ:

1.Տրված բառերի հականիշները գրի´ր: 

Սիրուն – տգեղ, լավ – վատ, մեծ – փոքր , ներքև – վերև, ուշադիր – անուղադիր, բարեկամ – անծանոթ, աղքատ- հարուտտ, կուշտ – անկիուշտ, դիտավորյալ – հանգարցակի, հիշել – մոռանալ, վառել – հանգցնել, դրական – բացասական, հրաժեշտ տալ – բարևել, հյուսել – քանդել, թույլատրել – արքելել, ընկնել – բարձրանալ, գումարել – հանել, թափթփել – հավագել, պապանձվել – խոսել, գիշեր – ցերեկ, ելք – մուտք, ավարտել – սկսել, օգնել – խանգարել, արագացնել – դանդաղեցնել:

2.Կետերը փոխարինի´ր ընդգծված բառերի հականիշներով: 

Կենսաբանները պնդում են, որ գազանները միայն շարժվող առարկաներն են տեսնում. Չշարժվող կենդանին անհետանում է նրանց աչքից:

Մարդիկ դատարկ երկինք են տեսնում, իսկ ծիծեռնակի, ջրածիծառի և մի քանի ուրիշ թռչունների համար երկինքը լիքը է  միջատներով:

Գիտնականները պարզել են, որ ստորջրյա աշխարհը  այլ աղմուկի աշխարհ է:

3.Առածներն ընդգծված բառերի հականիշներով լրացրո´ւ: 

Անպտուղ ծառը կկտրեն, անպտուղ ծառին քար կգցեն:

Բարին որ չլիներ, չարը աշխարհը կքանդեր:

Դևին դժոխքը ցույց չտաս, դրախտի ճանապարհը չի իմանա:

Թացն էլ չորի հետ վառվում է:

Կաթի հետ մտածը հոգու հետ  դուրսեկածը

Հագուստի նորն է լավ, ընկերոջ հինը։

Մինչև չգա վերջինը, չի հիշվի առաջինը:

Մեծ եղբայրս՝ Հակոբը, պահում էր մի արաբական ձի, որ ծնվել էր մեր տանը և երբեք չէր տեսել արմավենի, և ոչ էլ նրա սմբակները մխրճվել էին հարավի տաք ավազներում, բայց նրա աչքերի խորությանը մեջ կար հարավային պեյզաժների ամբողջ սարսուռը, և նրա վրնջյունի մեջ մենք զգում էինք անհուն անապատների կարոտը։

Ձին, որին Հակոբը Մարան էր կոչում, սև էր, ինչպես սև սաթը, փայլուն և ողորկ, երեք ոտները սպիտակ և հավկիթաձև սպիտակը ճակատի վրա։

Մարանը սանձ չէր տեսել իր կյանքում, նա ազատորեն ման էր գալիս մեր տանը, մինչև անգամ ճաշի ժամանակ, երբ մեծ ընտանիքը բոլորվում էր մեծ սեղանի շուրջը, նա գալիս էր, դունչը հանգչեցնում էր Հակոբի ուսին և սպասում մինչև նա շաքար տար, հետո դնում էր հորս ուսին, հուսկ ապա՝ մորս։

Մայրս, անհուն բարությամբ և նոր հարսի ջինջ ժպիտով, տալիս էր վերջին շաքարը ու հրամայում նրան գնալ պարտեզ։

Մարանը, շաքարը խրտխրտացնելով, գնում էր դեպի պարտեզ, որտեղից նա մի անգամ վրնջում էր իբրև տեղեկություն, որ արդեն պարտեզում է։

Այս վրնջյունի ժամանակ եղբայրս կանգ էր առնում, մինչև անգամ պատառը դեռ բերանին չհասցրած՝ ձեռքը մնում էր օդում, հրճվանքից կարմրում էր և շշնջում․
— Սիրեմ քըզի․․․

Մի անգամ Ուսուցիչը աշակերտներին հարցրեց.

– Ինչո՞ւ են մարդիկ վեճերի ժամանակ բարձրացնում ձայնը:

– Երևի նրանք կորցնում են հանգստությունը,- ենթադրեց աշակերտներից մեկը:

– Բայց ինչո՞ւ ձայն բարձրացնել, եթե 2-րդ մարդը կանգնած է կողքիդ,- կրկին պնդեց Ուսուցիչը:
Աշակերտները շփոթված թոթվեցին ուսերը: Ակնհայտ էր, որ այդ մասին նրանք չեն մտածել: Այդ ժամանակ Ուսուցիչն ասաց.
– Երբ մարդիկ վիճում են, և նրանց դժգոհությունը մեծանում է, նրանց սրտերը հեռանում են միմյանցից, ու դրա հետ միասին՝ հեռանում են նաև նրանց հոգիները, և որպեսզի միմյանց լսեն, նրանք ստիպված բարձրացնում են ձայնը: Եվ ինչքան նրանց բարկությունն ու չարությունը մեծ է, այնքան բարձր են նրանք գոռում: Իսկ երբ մարդիկ սիրահարված են լինում, նրանք ձայն չեն բարձրացնում, այլ շատ ցածր են խոսում, քանի որ նրանց սրտերը շատ մոտ են գտնվում իրար, իսկ նրանց միջև եղած հեռավորությունը ջնջվում է: Իսկ երբ մարդկանց սերն է իշխում, նրանք անգամ չեն խոսում, շշնջում են, իսկ երբեմն էլ ոչ մի բառ պետք չի լինում միմյանց հասկանալու համար. նրանց աչքերն ամեն ինչ ասում են: Մի մոռացեք, որ վեճերը ձեզ հեռացնում են միմյանցից, իսկ բարձր արտաբերված խոսքերն այդ հեռավորությունը մեծացնում են մի քանի անգամ: Մի չարաշահեք այն, քանի որ կգա մի օր, երբ այդ հեռավորությունն այնքան մեծ կլինի, որ հետդարձի ճանապարհն այլևս չեք գտնի:

Առաջադրանք:
1.Տեքստից դուրս գրիր բոլոր բայերը և կազմիր ուղիղ ձևերը:
Օրինակ՝ հարցրեց-հարցնել

ասում են – ասել

մոռանում են – մոռանալ

հեռացնում են – հեռանալ

մեծացնում են – մեծացնել

չեք գտնի – չգտնել
2.Բառարանի օգնությամբ գրիր տրված բայերի հոմանիշները:
Ենթադրել- մտածել
պնդելոլ  – հաստատել

իշխել- վեր դասել
արտաբերել- արտասանել
թոթվել- ցածր խոսել
ջնջել- սրփեցիր
շշնջալ- կամաց խոսալ
ստիպել- հրամայել
գոռալ- բղավել
վիճել- կռվել
շփոթվել- կորցնել
3.Տրված արմատներից բայեր կազմի՛ր և ընդգծի՛ր արմատի և ել կամ ալ վերջավորության միջև եղած մասը:
Օրինակ` բարձր — բարձրանալ:
Առաջ – առաջանալ, խիտ – խտանալ, խոր – խորանալ, նոսր – նոսրանալ, մահ – մահանալ, կույր – կուրանալ, բազում – բազմանալ , ուրախ – ուրախանալ, ծեր – ծերանալ, գեղեցիկ – գեղեցկանալ, վախ – վախենալ, կամ – կամելալ, մոտ – մոտենալ, հաս – հաստանալ, անց – անցնել, հագ – հագենալ, թիռ – թռչել, սառ սառել, կիպ – կպչել, տես – տեսնել:

1. Առանձնացրու տրված բառերի բաղադրիչները, ընդգծիր վերջածանցները:
Մայրենի, ամանեղեն, մեղմիկ, ընթերցարան, ընկերաբար, լալկան, թղթե, սրիչ, ծածկոց, իջվածք, ֆրանսուհի, հոսք:
2. Ածանցների օգնությամբ տրված բառերով կազմիր՝
ա. անձ ցույց տվող բառեր -իչ ածանցով
պատմել – պատմիչ, թարգմանել – թարգմանիչ, քննել – քննիչ, ուսուցանել – ուսուցիչ, սրբագրել – սրբագրիչ, տպագրել – տպագրիչ
բ. խնամող – խանամիչ, որևէ բանով զբաղվող, պաշտոն կատարող անձ ցույց տվող բառեր -պան ածանցով
ուղտ – ուտապան , դուռ – դռնապան, ձի – ձիապան , այգի – այգեպան , պարտեզ, – պարտիզպան, ջրաղաց – ջրախացպան , կառք – կառապան
գ. տեղի իմաստ արտահայտող բառեր -արան, -ոց, -անոց ածանցներով
ծաղիկ – ծաղանոց, դպիր – դպրոց, սուրճ – սրճարան , հյուր – հյուրանոց, գործ – գործարան, հիվանդ – հիվանդանոց, ճաշ – ճաշարան, դարբին – դարբնոց, մարզպետ – մարզապետարան , վարսավիր – վարսավիրանոց
3. -ակ, -իկ,-ուկ ածանցներով և տրված արմատներով կազմիր ածանցավոր բառեր:
Կամուրջ – կամրջակ, դուռ – դռնակ, ձուկ – ձկնիկ, աթոռ – աթոռակ, պանիր – պանրըկ, սև – սևուկ, կղզի – կղզյակ, մուկ – մկնիկ , լեզու – լեզվակ, աղջիկ – աղջնակ, մժեղ – մժղուկ, թիզ – թզիւկ, բուն – բնիկ, գառ – գառնուկ, խեղճ – խեղճուկ, ձոր – ձորակ, ձի – ձիուկ, գետ – գետակ, մարդ – մարդիկ;
4. -ավուն վերջածանցով գունանուններ գրիր:

Հարցեր և առաջադրանքներ:
1. Բացատրական բառարանի օգնությամբ բացատրիր տրված բառերը՝ մաղադանոս – կանաչի հնոտիք – հին իրեր  փողրակ – Թրծած կավե կամ մետաղյա խողովակ՝ ստորգետնյա ջրատար ուղիների համար պեննի – Ֆիննական մանրադրամ։
2. Ի՞նչը մղեց Էլ Քոնդրաջին գողություն անել, արդարացնում եք այդ արարքը:

Բոլոր դեպքերում գողություն անել չի կարելի

Այդ քայլին իրեն դրթեց այն, որ տունե ուներ հավաքաց մեխեր և ոզում էր օգտագործել մեխերը մայրիկի այգում աթոռ պատրաստելու համար։
3. Ազատ արձակվելուց հետո ինչու՞ էր իրեն այդքան նվաստացած զգում Էլը:

Որ երիտասարդը ասեց որ «այդ մուրճով ավելի ոավ կլիներ դայնք գլխիդ» և որ մեծ մարդը իրեն կանգնացրեց 15 րոպե իր աշխատասենյակում և ոչինչ չեր հարցնում։
4. Ինչու՞ կրկին որոշեց գնալ և գողանալ մուրճը: Ինչպե՞ս կվարվեիր դու:

Ինքը իրեն շատ նսեմացրաց և վիրավորված էր։

Ես համարում եմ որ գողությանը արդարությոն չկա։ և գտնում եմ որ այդ տղան եթե այդ արաթը արել էր գոնե պետք էր ներողությքւն խնդրել իր արաքի համար։
5. Բնութագրիր Էլի մորը:

Իրա մայրը բարի արդար կին էր և տղայի արարքը մեղադրեց։

Նրա մայրը շատ էր սիրում բույսեր։

6. Ո՞րն է ստեղծագործության ասելիքը:

Որ գողություն չի կարելի անել ոչմի դեպքում։ Պատմվածքը ցույց տվեց որ կարելի է մի ժամ ախատելով նույնիսկ կարելի էր արդրար կերպով վաստակել։
7. Հոմանիշների բառարանից գտիր տրված բառերի հոմանիշները:
Անփութորեն- թափթփված
միօրինակություն- միպաղաղ
փողրակ- խողովակ
թափառել- անիմաս զբոսնել
մեղմ- թույլ
ակամա- ինքնաբերաբար
առնվազ – ամենաքիչ

1.Ընդարձակի՛ր տեքստը՝ գրելով համապատասխան լրացումներ:

Մի երեկո էր: Մութ  երկնքում մայր էր մտնում կարմիր արևը: մարդկային փողոցներում ու ծառաշատ այգիներում զբոսնում են երիտասարդները: Հանկարծ փչեց մեղմ քամին: Քիչ անց սկսվեց հորդարատ անձրև, մեղմ  քամին դարձավ ուժեղ փոթորիկ: Որոտաց սարսափելի  կայծակը, և հիանալի օրը մռայլվեց:

2. Բառակազմության ենթարկի՛ր հետևյալ բառերը: (Ուշադրություն դարձրու բառերի գրության ձևին. սովորի՛ր)

1. վայրէջք վայր + էջք
2. երբևէ երբ + և + է
3. երբևիցե երբ + և + իցե (ածանց)
4. վարդազգի Վարդ + ազգի
5. մարդկային մարդիկ + ային
6. ամենաէական ամեն +  ա + էական
7. բազմերանգ բազում +  երանգ
8. ծովեզր ծով + եզր
9. մանրէ մանր + է
10. նորեկ նոր+ եկ
11. վերելք վեր + ելք
12. լայնէկրան լայն + եկրան
13. կիսաեփ կես + ա + եփ
14. խմբերգ խիւմբ + երգ
15. էակ է + ակ
16. իշուկ էշ + ուկ3. Հարցում արտահայտող բառի փոխարեն պահանջվող ձևով գրի՛ր թանգարան բառը:Տարիներ շարունակ (թամգարանը) սիրով ընդունում էր այցելուներին:
    (Թանգարանի) տնօրենը ոգևորվել էր նոր գտածոյով:
    Չի կարողանում կտրվել իր ստեղծած (թանգարանից):
    Ինչքա՜ն ենք հպարտանում ձեռագիր մատյանների (թանգարանով):
    (Թանգարանում) ամեն ինչ նույնն էր, տարիներն այնտեղ ոչինչ չէին փոխել:

    4.Փակագծում տրված գոյականները համապատասխանեցրու նախադասությանը:
    Ոչ մի քայլ չի կարողանում անել առանց (օգնություն):
    Մարզիկը հանդիսատեսների (համակրանք) բացի գավաթն էլ շահեց:
    Ռադիոընդունիչ և թթվածնի բալոններ կային (տակառ) մեջ:
    Բոլոր ծովերը կապվում են (օվկիանոսներ) հետ:
    Ըստ (օրինակ)՝ տասը նախադասություն գրեցի:
    Պարզվում է, որ ձկներին դեպի (ցանց) են հրապուրում զանազան ձայներո